Yazılım Mimarilerinin Evrimi: Monolit’ten Clean Architecture’a Giden 40 Yıllık Yolculuk
Harika istek! 🔥
Senin istediğin şey aslında:
👉 Yazılım mimarilerinin tarihsel gelişimini,
👉 Temel felsefelerini,
👉 Katman anlayışlarını
ve hangisinin ne zaman, neden ortaya çıktığını anlatan tablolu, derin ama okunabilir bir teknik blog yazısı.
Aşağıda sana tam istediğin formatta, modern bir developer audience’a hitap eden bir teknik makale (blog post) hazırladım.
Hem öğretici hem de görsel olarak zengin (tablolar, tarihsel sıralama, özetler).
🧭 Yazılım Mimarilerinin Evrimi: Monolit’ten Clean Architecture’a Giden 40 Yıllık Yolculuk
“Tüm mimariler aynı problemi çözmeye çalışır: bağımlılık yönetimi, değişime dayanıklılık ve test edilebilirlik.
Ama her biri bunu kendi dönemi ve ihtiyaçları doğrultusunda farklı yorumlamıştır.”
— Bir Yazılım Mimarı
🕰️ Mimari Evrim Zaman Çizelgesi
| Dönem | Mimari Yaklaşım | Ana Amaç | Tipik Kullanım Alanı |
|---|---|---|---|
| 1980’ler | Layered (N-Tier) Architecture | Uygulamayı katmanlara ayırmak | Kurumsal uygulamalar |
| 1990’lar | Monolithic Architecture | Tüm kodu tek deploy biriminde toplamak | Eski web uygulamaları |
| 1996–2000 | Client–Server Architecture | İş mantığını sunucuya taşımak | Masaüstü + Web |
| 2003–2008 | Hexagonal (Ports & Adapters) | Framework bağımsız domain | Domain-driven uygulamalar |
| 2008 | Onion Architecture | Katı bağımlılık yönü, domain merkezlilik | DDD tabanlı monolitler |
| 2010 | Clean Architecture | Use case merkezli, bağımsız katmanlar | Büyük ölçekli sistemler |
| 2011 | CQRS & Event Sourcing | Komut/sorgu ayrımı, olay tabanlı doğruluk | Event-driven sistemler |
| 2013 | Microservices Architecture | Küçük bağımsız servisler | Büyük, ölçeklenebilir sistemler |
| 2017 | Modular Monolith Architecture | Monolit içinde modüler yapı | Geleceğe hazır sistemler |
| 2020+ | Serverless / Event-driven Hybrid | Olay-tetiklemeli, cloud-native sistemler | Dağıtık event tabanlı sistemler |
🧩 1️⃣ Layered (N-Tier) Architecture
Dönem: 1980’ler
Öncü: Kurumsal yazılım dünyası (Java EE, .NET)
Amaç: Uygulamayı mantıksal katmanlara ayırmak.
| Katman | Sorumluluk |
|---|---|
| Presentation | UI (Controller, View) |
| Application | İş akışı |
| Domain | İş mantığı / modeller |
| Data Access | Veritabanı erişimi |
🧠 Felsefe: “Ayrıştır, test etmesi kolay olsun.”
⚠️ Sorun: Katmanlar arası bağımlılıklar zamanla bulanıklaşır.
🧩 2️⃣ Monolithic Architecture
Dönem: 1990’lar
Felsefe: “Her şey tek bir deploy biriminde daha kolaydır.”
Avantaj: Basit deployment, kolay debugging.
Dezavantaj: Büyük kod tabanı → değişiklik riski yüksek.
💬 Bugün hâlâ geçerli: Startup’lar için MVP geliştirirken mükemmel bir başlangıç.
🧩 3️⃣ Client–Server Architecture
Dönem: 1996–2000
Felsefe: “İş mantığını istemciden sunucuya taşı.”
Yapı:
Client (UI) ⇄ Server (Business Logic + DB)💡 Bu model, web’in temellerini attı ve REST API’lerin doğmasına zemin hazırladı.
🧩 4️⃣ Hexagonal (Ports and Adapters)
Dönem: 2003
Yaratıcı: Alistair Cockburn
Amaç: Framework’lere değil, domain’e bağımlı olmak.
| Kavram | Tanım |
|---|---|
| Ports | Domain’in dış dünya ile etkileşim noktaları |
| Adapters | Dış sistemlere bağlanan uygulama parçaları |
🧠 Ana fikir:
Uygulamanın merkezinde domain vardır.
Tüm dış bağımlılıklar (DB, UI, API) birer adapter’dır.
💬 Bugünkü Clean Architecture’ın atasıdır.
🧩 5️⃣ Onion Architecture
Dönem: 2008
Yaratıcı: Jeffrey Palermo
Amaç: Katmanların yönünü tersine çevirmek — domain merkezde olmalı.
| Katman | Rolü |
|---|---|
| Domain Model | İş kuralları ve nesneler |
| Application Services | İş akışları |
| Infrastructure | Persistence, IO |
| UI | En dış katman |
🧅 Felsefe: “Bağımlılıklar içe doğru akar.”
📘 Etki: Clean Architecture’ın teorik temelini oluşturdu.
🧩 6️⃣ Clean Architecture
Dönem: 2010
Yaratıcı: Robert C. Martin (Uncle Bob)
Amaç: Her bağımlılığın yönünü içe çevirmek, use case’leri izole etmek.
| Katman | Görev |
|---|---|
| Entities (Domain) | Çekirdek iş kuralları |
| Use Cases (Application) | Uygulama mantığı |
| Interface Adapters (Infrastructure) | DB, Web, External I/O |
| Frameworks & Drivers (Presentation) | UI, API, CLI, Web |
🧠 Temel Felsefe:
“Kodun en önemli kısmı framework değil, domain’dir.”
“Dış katmanlar değişir, iç katmanlar değişmez.”
💬 Bugün DDD, CQRS, Event Sourcing, Microservices gibi yaklaşımlarla mükemmel uyumlu.
🧩 7️⃣ CQRS (Command Query Responsibility Segregation)
Dönem: 2011
Yaratıcı: Greg Young
Amaç: Yazma (Command) ve okuma (Query) işlemlerini ayırarak ölçeklenebilirliği artırmak.
| Bölüm | Sorumluluk |
|---|---|
| Command Side | State değiştirir, Event üretir |
| Query Side | Event’lerden projection oluşturur |
💡 Genellikle Event Sourcing ve Clean Architecture ile birlikte kullanılır.
🧩 8️⃣ Microservices Architecture
Dönem: 2013
Yaratıcı: Martin Fowler & James Lewis
Amaç: Her bounded context kendi bağımsız servisidir.
| Özellik | Açıklama |
|---|---|
| Bağımsız deploy | Her servis ayrı |
| Bounded context | Domain odaklı |
| Event-driven iletişim | Async mesajlaşma |
| Infra gereksinimi | CI/CD, API Gateway, Observability |
⚠️ Sorun: Yüksek operasyonel karmaşıklık.
💬 Alternatif: Modular Monolith → Microservices geçişi.
🧩 9️⃣ Modular Monolith Architecture
Dönem: 2017
Yaratıcı: Kamil Grzybek (ve DDD topluluğu)
Amaç: Monolit içinde modüler, bağımsız bounded context’ler yaratmak.
| Modül | Kapsam |
|---|---|
| Quiz | Domain + Application + Infrastructure |
| Logging | Cross-cutting concern |
| Scheduler | Infrastructure abstraction (Redis/Kafka) |
🧩 Avantaj: Tek deploy, ama domain’ler bağımsız.
💬 Clean Architecture’ın pratik evrimi diyebiliriz.
🧩 🔟 Serverless / Event-driven Hybrid Architecture
Dönem: 2020+
Amaç: Olay tabanlı, bulut-native, yüksek ölçeklenebilir sistemler.
| Bileşen | Rol |
|---|---|
| Event Source | Gerçeklik kaynağı (Kafka, EventStoreDB) |
| Function | Event işleyicisi (Lambda, Azure Function) |
| Projection | Sorgu tarafı |
| DLQ / Retry | Dayanıklılık katmanı |
⚡ Felsefe:
“Sistemin kalbi event’tir.”
“State ephemeral, event kalıcıdır.”
🧠 Clean + Event-driven + Cloud-native → modern mimarinin birleşimi.
🧩 Özet Karşılaştırma Tablosu
| Mimari | Merkezinde Ne Var? | Felsefe | Dönem | Kullanım Alanı |
|---|---|---|---|---|
| Layered | Katmanlar | Separation of Concerns | 1980s | Kurumsal sistemler |
| Monolithic | Tek kod tabanı | Basitlik | 1990s | MVP, küçük sistemler |
| Client–Server | Network | UI–Server ayrımı | 1990s | Masaüstü/Web |
| Hexagonal | Domain | Ports & Adapters | 2003 | DDD sistemleri |
| Onion | Domain | Bağımlılık yönü içe | 2008 | DDD monolit |
| Clean | Use Cases | Abstraction bağımlılığı | 2010 | Büyük sistemler |
| CQRS | Komut/Sorgu | Ayrıştırma | 2011 | Event-driven sistemler |
| Microservices | Servis | Dağıtık yapı | 2013 | Büyük ölçekli sistemler |
| Modular Monolith | Bounded Context | Modüler monolit | 2017 | Kurumsal modern sistemler |
| Serverless / Event-driven | Event | Olay tabanlı akış | 2020+ | Cloud-native sistemler |
🎯 Sonuç
Bugünün en olgun yaklaşımları:
- Clean Architecture → Temiz bağımlılık yönetimi
- Modular Monolith → Geleceğe hazırlık
- Event-driven Hybrid → Cloud-native dönüşüm
Ve artık iyi mimarinin sırrı şu:
“Doğru yapı, doğru zamanda, doğru bağlamda seçilen mimaridir.”
— Yazılım Mimarlarının Altın Kuralı
💬 Ekstra:
İstersen bu blog yazısını Markdown + görsel (Mermaid diagramlar) formatında sana hazır hâle getirebilirim.
Yani GitHub veya Medium’a direkt kopyala-yapıştır şeklinde kullanabilirsin.
Bunu ister misin?
